सुंदर पिचाई यांच्यावरील लेखाचे विश्लेषण

१. लेख केवळ कृतज्ञतेच्या संकल्पनेचाच विचार करत नाही, तर त्याग, आईच्या असाधारण धैर्यशीलतेचा आणि मूलभूत माणुसकीचा देखील गौरव करतो. सामान्य माणसांसाठी यातून काही महत्त्वाचे बोध घेता येतात:

1. *कृतज्ञता ही केवळ शब्दांत नसते, ती कृतीत असावी*– सुंदर पिचाईच्या जीवनात तो आईला विसरला नाही, हेच त्याच्या सच्च्या कृतज्ञतेचे द्योतक आहे. एखाद्या व्यक्तीने केलेला त्याग समजून घेत त्यांना योग्य सन्मान देणे, ही खरी कृतज्ञता.

2. *त्यागामागचे प्रेम समजून घेणे* – आपल्या स्वप्नांसाठी आईने कधीही कोणतीही मागणी केली नाही, तिचा त्याग हाच तिच्या मातृत्वाचा सर्वोच्च भाव होता. अनेक वेळा आपल्या आयुष्यात आपल्यासाठी कोणी तरी अशाच प्रकारे त्याग करत असतं, त्याचा उचित सन्मान करणे आवश्यक.

3. *संस्कार आणि कष्टाचे महत्त्व* – सुंदरला मिळालेली मूल्यं आणि मेहनतीचे संस्कार त्याला यशाकडे घेऊन गेले. आपल्या आयुष्यात मिळणाऱ्या मूल्यांचा आदर केला पाहिजे.

4. *सामान्य जीवनातून असामान्य यश शक्य आहे* – लहानशा घरातून, मर्यादित संधींमधूनही मेहनतीच्या जोरावर जागतिक स्तरावर पोहोचता येऊ शकते. परिस्थितीने मर्यादा घातल्या असल्या तरी ध्येय पूर्तीसाठी त्यांचा अडथळा होऊ नये.

5. *खऱ्या कृतज्ञतेचा गोडवा अत्यंत साध्या पण भावनिक क्षणांत असतो* – सुंदरची आई जेव्हा म्हणते, "तू विसरला नाहीस, एवढेच मला पुरेसे आहे," तेव्हा कृतज्ञतेच्या अतिशय खोल अर्थाचा अनुभव येतो. आपल्या आयुष्यातही अशा साध्या पण अर्थपूर्ण संवादांचे महत्त्व मोठे असते.

हा लेख केवळ एका आईच्या त्यागावर प्रकाश टाकत नाही, तर खऱ्या कृतज्ञतेचे मूलभूत स्वरूप समजावतो. त्यागाची किंमत कळली, की कृतज्ञता आपोआप स्फुरते. खऱ्या अर्थाने ही भावना आपल्या कृतीत उमटली पाहिजे.

कृतज्ञतेचा मानसिक आरोग्यावर अत्यंत सकारात्मक आणि सखोल प्रभाव

पडतो. ती केवळ भावनिक समाधान देत नाही, तर *तणाव कमी करण्यासाठी, आत्मविश्वास वाढवण्यासाठी आणि एकूणच मानसिक आरोग्य सुधारण्यासाठी प्रभावी उपाय* ठरते. खालील मुद्द्यांवर तिचा परिणाम स्पष्ट होतो:

१. *तणाव*

*आणि*

*चिंता कमी होते*

कृतज्ञतेने मन सकारात्मक विचारांकडे वळते. जेव्हा आपण जीवनातील चांगल्या गोष्टींवर लक्ष केंद्रित करतो, तेव्हा

तणाव आणि चिंता आपोआप कमी होते. संशोधन असे दर्शवते की कृतज्ञ राहणाऱ्या व्यक्तींच्या **कॉर्टिसोल (तणाव संप्रेरक) पातळी कमी असते**, त्यामुळे चिंता आणि मानसिक दबावाचा प्रभाव कमी होतो.

*२. आत्मविश्वास आणि आत्म-सन्मान वाढतो*

कृतज्ञता *स्वतःविषयी सकारात्मक दृष्टिकोन निर्माण करण्यास मदत करते*. जेव्हा आपण आपल्या यशाबद्दल आणि मिळालेल्या मदतीबद्दल कृतज्ञ राहतो, तेव्हा *स्वत:बद्दल आदर आणि आत्मसन्मान वाढतो*. हा आत्मविश्वास मानसिक स्थैर्य निर्माण करतो.

*३. निराशा आणि नैराश्यावर नियंत्रण*

अनेक मानसिक आरोग्य संशोधन असे दर्शवते की कृतज्ञता नैराश्याच्या भावना कमी करण्यासाठी प्रभावी ठरते. कारण ती *नकारात्मक विचारसरणी बदलण्यास मदत करते आणि चांगल्या गोष्टींना महत्त्व देण्याची वृत्ती निर्माण करते*. जेव्हा आपण आपल्या जीवनातील चांगल्या घटनांवर लक्ष केंद्रित करतो, तेव्हा *उदासीनता कमी होते* आणि आशावाद वाढतो.

*४. मनोवैज्ञानिक लवचीकता (Resilience) वाढवते*

जीवनात संकटं येतात, पण *कृतज्ञता ही त्या परिस्थितींमध्ये सकारात्मक दृष्टीकोन ठेवण्यास मदत करते*. संकट काळातही *आपल्याकडे जे आहे त्याचे मूल्य जाणण्याची कला ही कृतज्ञतेने विकसित होते*, त्यामुळे व्यक्ती *आत्मसंतुलित आणि लवचीक राहते*.

*५. सामाजिक सौहार्द आणि नातेसंबंध सुधारते*

कृतज्ञ व्यक्ती सहसा अधिक *संवेदनशील आणि सहकार्यशील असते*, ज्यामुळे *नाती अधिक मजबूत आणि परिपक्व होतात*. जेव्हा आपण आपल्या प्रियजनांच्या सहकार्याबद्दल आभार व्यक्त करतो, तेव्हा त्या नात्यांमध्ये विश्वास आणि सन्मान वाढतो. त्यामुळे एकटेपणाची भावना कमी होते आणि मानसिक आरोग्य सुधारते.

*६. झोपेची गुणवत्ता सुधारते*

संशोधन असे दर्शवते की *कृतज्ञता असलेल्या व्यक्तींना चांगली झोप लागते*. रात्री झोपण्यापूर्वी सकारात्मक विचार केल्याने *अस्वस्थता आणि अनिद्रा कमी होते*, परिणामी मानसिक आणि शारीरिक आरोग्य सुधारते.

*७. सकारात्मक विचारसरणी विकसित होते*

कृतज्ञता हे *एक मानसिक प्रशिक्षण आहे*, जे *मनाला सकारात्मक दिशेने पुनर्संचयित करण्यास मदत करते*. जेव्हा व्यक्ती वारंवार आपल्या जीवनातील चांगल्या गोष्टींवर विचार करते, तेव्हा *सकारात्मक मानसिकता वाढते* आणि मानसिक आरोग्य बळकट होते.

*निष्कर्ष*

कृतज्ञता ही *तणावमुक्त जीवन, आत्मविश्वास, मन:शांती आणि सामाजिक सौहार्द निर्माण करणारी एक प्रभावी भावना आहे*. मानसिक आरोग्य सुधारण्यासाठी ती एक *सशक्त साधन* आहे.

• Jayant Joshi